Πέμπτη 2 Αυγούστου 2012

Αναγνώστης


Αμερικανόπληκτο περιστεράκι μου, 

επειδή είχαμε κάποιες διαφωνίες σχετικά με το ρόλο του αναγνώστη στην ανάδειξη  κειμένου, σου παραθέτω μια άποψη. 

Έτσι. Για σκέψη. Χωρίς βία.

Είναι καλοκαιράκι.

Από μακριά σε χαιρετάω και από κοντά σου λέω:

-Χαλαρά!

;-)

Σαλογραία 
......................................................................................................
......................................................................................................

«Αναγνώστης

Αν θεωρήσουμε ότι η λογοτεχνία είναi μια μορφή επικοινωνίας , όπως υποστηρίζουν
Οι γλωσσολόγοι, τότε οι πιο σημαντικοί παράγοντες αυτής της ιδιόμορφης οπωσδήποτε επικοινωνίας είναι τρεις: ο συγγραφέας, το κείμενο και ο αναγνώστης.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, ως κεντρικό παράγοντα στη λογοτεχνική επικοινωνία θεωρούσαμε τον συγγραφέα και το ενδιαφέρον των μελετητών στρεφόταν γύρω από αυτόν.
Στη συνέχεια, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρέθηκε το κείμενο, που από ένα σημείο και μετά θεωρήθηκε αυτόνομο  και ανεξάρτητο από το δημιουργό του.
Τέλος, από τη δεκαετία του 1960 και μετά, την πρωτοκαθεδρία έχει χωρίς αμφιβολία, ο αναγνώστης.
Πράγματι, γύρω από τον αναγνώστη και την ανάγνωση αναπτύχτηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια  μια ολόκληρη σειρά θεωριών, τις οποίες συνοπτικά  ονομάζουμε αναγνωστικές θεωρίες
Σύμφωνα με αυτές, ο ρόλος του αναγνώστη στη λογοτεχνική επικοινωνία δεν είναι ο παθητικός ρόλος του δέκτη, που απλά προσπαθεί να ανακαλύψει αυτό που «λέει»ο συγγραφέας ή το κείμενο.
Κάθε άλλο: η ανάγνωση είναι μια καθαρά δημιουργική διαδικασία, μέσα από την οποία ο αναγνώστης δίνει ένα συγκεκριμένο νόημα στο κείμενο που διαβάζει.
Πώς ακριβώς εξελίσσεται αυτή η αναγνωστική διαδικασία και ποιοι παράγοντες την επηρεάζουν;
Με άλλα λόγια, τι ακριβώς συμβαίνει στο νου του αναγνώστη κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης;
Σήμερα πιστεύουμε ότι η αναγνωστική πράξη είναι ένας συνδυασμός πολλών παραγόντων. Ορισμένοι από αυτούς είναι οι εξής:
-Το ίδιο το κείμενο , που ως ένα  βαθμό κατευθύνει τον αναγνώστη , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι του στερεί κάθε ελευθερία.
ψυχισμός του αναγνώστη.
-Οι γνώσεις και οι εμπειρίες του αναγνώστη σε σχέση τόσο  με τον πραγματικό κόσμο όσο και με τη λογοτεχνία.

Ανεξάρτητα πάντως από την ακριβή φύση της αναγνωστικής διαδικασίας , ο ενεργός και δημιουργικός  ρόλος του αναγνώστη μπορεί να εξηγήσει πολύ καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη θεωρία  ένα σημαντικό ζήτημα:

 πώς δηλαδή το ίδιο λογοτεχνικό έργο γίνεται αντιληπτό με εντελώς διαφορετικό τρόπο από εποχή σε εποχή και από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ακόμη και ο ίδιος άνθρωπος  πολλές φορές ερμηνεύει διαφορετικά το ίδιο κείμενο, αν το διαβάσει σε δυο διαφορετικές περιόδους της ζωής του.
 Το τελευταίο ερώτημα που μένει  να απαντηθεί , είναι αν οποιαδήποτε ερμηνεία από κάθε τυχαίο αναγνώστη μπορεί να γίνει αποδεκτή.
Σ’αυτό το σημείο οι απόψεις των μελετητών διίστανται.

Άλλοι δέχονται μία μόνο σωστή ερμηνεία, αν και δυσκολεύονται να εξηγήσουν τα κριτήρια με τα οποία την  επιλέγουν. Άλλοι θεωρούν ότι οι ερμηνείες είναι άπειρες
και ότι δεν μπορούμε να κάνουμε διάκριση ανάμεσα σε σωστές και λανθασμένες.
Τα τελευταία χρόνια πάντως, η άποψη που τείνει να επικρατήσει, βρίσκεται κάπου ενδιάμεσα:  υπάρχουν πολλές ερμηνείες για κάθε λογοτεχνικό έργο, όπως άλλωστε αποδεικνύει και  η ιστορία, ασφαλώς όμως τα ίδια τα έργα θέτουν κάποιους περιορισμούς στους αναγνώστες τους».
 
(Από το Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ σελ.12)

14 σχόλια:

  1. Νομίζω ότι η παλαιότερη Θεωρία του κεντρικού παράγοντα είναι η σωστότερη -αυτή του συγγραφέως-.
    Διότι αν δεν υπήρχε αυτός, ούτε κείμενο θα υπήρχε, ούτε οι αναγνώστες θα μπορούσαν να κατανοήσουν το κείμενο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η θεώρηση του παραπάνω κειμένου, μου θυμίζει την όλη διαστροφή που έχουμε πάθει τις τελευταίες δεκαετίες, με την αξιολόγηση των ηθοποιών ως σημαντικότερους συντελεστές από τον σεναριογράφο...
    Όταν λέω στους χειροκροτητές ότι δεν με νοιάζει αν παίζει ο Μπράντ Πήτ, αλλά το μήνυμα που μου πέρασε το έργο, αντιλέγουν πως αν δεν έπαιζε ο Μπραντ Πητ, το έργο θα ήταν "φόλα". Τους αντιτείνω αμέσως

    -Μάλιστα, και ποιός ηθοποιός ήταν αυτός που έκανε ένδοξο έργο την "Αντιγόνη" ή για να μην πάμε τόσο παλιά, το "όνειρο καλοκαιρινής νυκτός";

    ...Μούγκα στη στρούγγα... !!!

    Νομίζω ότι η διαστροφή αυτή είναι σκόπιμη, ώστε να παραμεριστούν οι Ευαγγελιστές (και το Αγ. Πνεύμα κατά συνέπεια) και οι Πατέρες ώστε να αρχίσουμε να λέμε (χωρίς αιδώ, αφού θα είναι της μόδας): "Αυτό το χωρίο εγώ το καταλαβαίνω έτσι. Βέβαια ο Χρυσόστομος το ερμηνεύει αλλιώς, αλλά ο Μήτσος το βλέπει από μια τρίτη πλευρά" κ.ο.κ, ώστε να φτάσουμε σε αυτό που λέγαν οι πατέρες στο Αγ. Όρος: "Στους έσχατους χρόνους πολλοί θα πλανηθούν (το λέει και η αποκάλυψη ) τόσο που θα τραβάς από το μανίκι τον άλλον να σου πει για το Χριστό και δεν θα ξέρει"
    Στέλιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν μπορώ να διαφωνήσω με τον Στέλιο, ως προς τον κεντρικό ίσως και μοναδικό ρόλο του συγγραφέα και δημιουργού. Ωστόσο, η διαφορετικότητα των ερμηνειών είναι προσωπική (του αναγνώστη) και καρπός διανοητικής εργασίας και άσκησης. Οι ηθοποιοί ή οι σκηνοθέτες μπορεί να είναι αρωγοί στην προώθηση προσωπικών ερμηνειών αλλά και πάλι ο θεατής - ή αναγνώστης επί κειμένων-είναι ο αποδέκτης που αποκωδικοποιεί το όποιο μήνυμα ανάλογα με την όλη δομή της προσωπικότητάς του. Μέχρις εδώ δεν βλέπω τίποτε κακό. Στο θέμα όμως του Ευ-αγγελίου, το οποίο συνέγραψε μεν χέρι ανθρώπου αλλά ο πραγματικός Συγγραφεύς είναι το Πνεύμα το Άγιο δεν μπορούμε να αφεθούμε σε προσωπικές ερμηνείες, οι οποίες υπόκεινται στην δομή της προσωπικότηατς που προανέφερα (στην οποία περιλαμβάνονται και τα πάθη τα οποία είναι αίτια πνευματικής μυωπίας). Ο ασφαλής δρόμος εν προκειμένω είναι το consensus patrum (ουδέ καν η γνώμη ενός πατρός). Η ομοφωνία αυτή συνιστά και εντάσσεται στην Εκκλησιαστική Παράδοση, της οποίας εξέπεσαν με τις ορατές θλιβερές συνέπειες οι προτεστάντες. Ο Σαίξπηρ οι ο κάθε μεγάλος συγγραφέας δεν είναι αυθεντίες. Μόνη αυθεντία είναι ο Λόγος του Θεού.
      ΑΚΥΛΑΣ

      Διαγραφή
    2. Είναι έτσι; Δηλαδή το νόημα ενός κειμένου πρέπει να είναι άλλο όταν είμαι μαστουρωμένος και άλλο όταν είμαι νηφάλιος; Δεν νομίζω. Όχι τι θα καταλάβω εγώ, αλλά το τι "θέλει να πει ο ποιητής". Αν διαφωνώ τελείως ή διαφωνώ εν μέρει ή συμφωνώ είναι άλλο πράγμα. Για να αποφύγουν ακριβώς αυτή την παρανόηση οι αρχαίοι Πέρσες συζητούσαν ένα θέμα, και μεθυσμένοι και νηφάλιοι. Επιμένω ότι ο συγγραφέας πάντα λέει κάτι μοναδικό, το οποίο έχει "υποχρέωση" ο αναγνώστης να το κατανοήσει μεν, αλλά όχι απαραίτητα να συμφωνήσει.
      Στέλιος

      Διαγραφή
    3. Ας μην ξεκινάμε με την υπόθεση ότι σε ένα βιβλίο το μήνυμα είναι ένα και μοναδικό. Σε ένα βιβλίο (ακόμα και σε μια εργασία) υπάρχουν περισσότερα του ενός νοήματα. Η σταδιακή αντίληψη είναι δυνατή (η μελέτη έχει νόημα σε κατάσταση νηφάλια μόνον. Άλλο πράγμα η επιδερμική ανάγνωση), όπως και η αποσπασματική επίσης. Έτσι είναι δυνατόν, από ένα σύνολο νοημάτων άλλα (και όχι όλα) να συλλαμβάνει ο ένας αναγνώστης και άλλα (άλλο δηλαδή υποσύνολο) ένας άλλος. Δεν αποκλείεται να συλλαμβάνονται και κάποιες προεκτάσεις οι οποίες δεν έγιναν αντιληπτές από τον αρχικό συντάκτη του κειμένου. Για να γίνω περισσότερο κατανοητός θα αναφερθώ σε ένα πολύ περιορισμένο παράδειγμα των επιστημονικών εργασιών που δημοσιεύονται. Ο συντάκτης ερευνητής "περνάει" μέσα από τα αποτελέσματα της εργασίας μηνύματα στην επιστημονική κοινότητα σχετικά με ένα θέμα. Ο πλέον πεπειραμένος (στο συγκεκριμένο θέμα) όμως μπορεί να δει περισσότερα μηνύματα πίσω από αυτά που παρουσιάζονται. Για τον λόγο αυτό η επιστήμη προχωρεί με την ανάγνωση μηνυμάτων πέρα από αυτά τα οποία ο συντάκτης μιας εργασίας μπορεί να δώσει. Και στην περίπτωση αυτή βέβαια η υπόθεση είναι η ΑΠΟΥΣΙΑ ΑΥΘΕΝΤΙΑΣ. Αυτού του είδους η ανακάλυψη περισσοτέρων μηνυμάτων (ευρύτητα νοός) είναι παράγοντας προόδου και ανάπτυξης και δεν σχετίζεται με νεοταξικούς όρους. Σε όλα χρειάζεται ΔΙΑΚΡΙΣΗ!
      ΑΚΥΛΑΣ

      Διαγραφή
    4. Συγγνώμη που δεν είδα την απάντηση πριν κάνω νέο σχόλιο. Ίσως έκανα πολύ χρόνο να γράψω το σχόλιο και στο μεταξύ έλαβα την απάντηση. Πάντως τυχαία εμπεριέχει ανταπάντηση - συμφωνία.
      Απλά θα ήθελα να συμπληρώσω, ότι στο θέμα της διαφορετικής κατανόησης από τον αναγνώστη δεν διαφωνούμε. Εκεί που ίσως διαφωνούμε είναι το αν ο συγγραφέας έχει στο πίσω μέρος του κεφαλιού του πράγματα που "ανακαλύπτει" ο αναγνώστης. Δηλ. θεωρώ πως η τάδε πινελιά που δεν έχει αλληγορική σημασία, απλά έγινε, είναι κακό να ερμηνεύεται ως "...(δύο σελίδες κείμενο)...". Επίσης κακό είναι η εκούσια αλληγορική πινελιά να μην ερμηνεύεται καθόλου και να εκλαμβάνεται ως τυχαία ή χειρότερα να ερμηνεύεται άλλως πως, από αυτό που είχε στο μυαλό του ο δημιουργός.
      Στέλιος

      Διαγραφή
  2. ;-)
    Πω πω Στέλιοοοοο!

    Προσωπικά, τη Δύση, και αρχεία ήχου είχα στο νού μου όταν ξεκίνησα αυτή την ανάρτηση, εσύ με έστειλες στην Ανατολή, και στην αυθεντία των αγίων Πατέρων, τεσπα καμία σχέση δηλαδή με την ψυχή της γυναίκας "που είναι μία άβυσσος πότε η Κόλαση και πότε ο Παράδεισος ", κατά το λαΪκόν άσμα, όμως...σε "πάω"που έλεγε και ο μακαρίτης ο Χριστόδουλός τους.
    ;-)
    Μεγάλη και σοφή κουβέντα μάς άνοιξες .

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Κάποιος γράφει μέ τά δικά του βιώματα, ὄνειρα καί πόνους. Κάποιος ἄλλος διαβάζει μέ τά δικά του βιώματα, ὄνειρα καί πόνους. Σημαντικός ὁ συγγραφέας. Χωρίς αὐτόν δέν ὑπάρχει βιβλίο, οὔτε ἀνγνώστης. Ἄν ὅμως δέν ὐπάρχει άναγνώστης, σέ ποιόν ἀπευθύνεται ὁ συγγραφέας;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Σημαντικός ο συγγραφέας, η ερμηνεία προσωπική και γι αυτόν τον λόγο για να ερμηνευτούν κείμενα χρειάζεται η καθαρή καρδιά αλλά και σημαντικό ρόλο παίζει για την διατύπωση μιας σκέψης και η γλώσσα. Και επειδή η γλώσσα είναι απείρως απαραίτητη για την σκέψη και για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και των συνάψεων που γίνονται σε αυτόν , η γλώσσα χτυπιέται και αλλοιώνεται. Ετοιμάζεται η καταστροφή της ελληνικής γλώσσας με την κατάργηση των η,υ,ω,ει,αι,ψ,ξ.
    Ε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Posta manen ή κάπως έτσι έλεγαν οι Λατίνοι. "Τα γραπτά μένουν" ή "Χαρτί μιλήσει καρδιά ραΐσει" όπως λένε οι μη Έλληνες (κατά το όμαιμον), Έλληνες πολίτες.
    Δεν είναι λίγες οι φορές που ο συγγραφέας γράφει, παραμένει άγνωστο το κείμενο κι μετά από χρόνια κάποιος τον ανακαλύπτει και κάνει τα γραπτά του "best seller" που λεν κι οι βάρβαροι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ανώνυμος που έγραψε την προς Διόγνητον Επιστολή. Για να μην πω για ανέκδοτα ποιήματα νεοελλήνων ποιητών κλπ.
    Δηλαδή ο συγγραφέας βγάζει τα εσώψυχά του στο χαρτί, και μάλλον αδιαφορεί αν θα τον διαβάσει κανένας. Πιθανόν γιατί απευθύνεται σε μελλοντικούς αναγνώστες που δεν έχουν γεννηθεί καν ακόμα, αλλά θα έχουν την ίδια πνευματική διάθεση προς αυτόν...
    Φυσικά μπορεί να είναι συγγραφέας της σειράς, σαν αυτούς που γράφουν αστυνομικά ή ερωτικά διηγήματα για περιοδικά, "εμπορικός" δηλαδή, που γράφει ιστοριούλες με έναυσμα την αρχική διάθεση του αναγνώστη και προκειμένου να τον ικανοποιήσει...
    Νομίζω ότι η ικανοποίηση του αναγνώστη δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός, αλλά αποτέλεσμα.
    Στέλιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ά! όταν αναφέρεσαι σε μένα να λες, "ο μακαρίτης ο Χριστόδουλος ΣΑΣ"
    Στέλιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. ... και όσο το σκέφτομαι, χρησιμοποιώντας την παλιά φιλοσοφική μου τεχνική, δηλ. να προεκτείνω το θεώρημα έως εσχάτων, (οπότε οδηγούμαι είτε εις την εις άτοπον απαγωγή, είτε στην παραδοχή): πόσο βαθμό ελευθερίας έχει ο αναγνώστης "να δίνει ένα συγκεκριμένο νόημα" στο κείμενο; Αν ένας διαβάσει ένα κείμενο περί του ακτίστου φωτός και κατανοήσει ότι εκεί περιγράφεται το πυθαγόρειο θεώρημα, δεν είναι για τα σίδερα; Αν λοιπόν θεωρήσουμε ό,τι υπάρχουν όρια στην απόδοση νοήματος, ποιά είναι τα όρια αυτά,ποιός τα θέτει και πόσο μακρυά είναι από αυτό που είχε στο κεφάλι του ο συγγραφέας όταν έγραφε;
    Επιμένω ότι ο συγγραφέας δεν δημιουργεί μια ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΗ εικόνα σαν αυτή που δείχνουν οι (πσ)υχολόγοι στα υποκείμενα τους για να τους πουν τι βλέπουν, ώστε να εκτιμήσουν την ψυχολογική κατάσταση του υποκειμένου ("τί θέλει να δει"), αλλά ένα ζωγραφικό πίνακα -κλασσικό όχι μοντέρνο-. Πίνακα με συμβολισμούς ίσως, εκουσίους όμως, με συγκεκριμένη σημασία. Αν τώρα ο παρατηρητής (αναγνώστης εν προκειμένω) δεν καταλάβει το συμβολισμό και δει την "Ελλάδα ευγνωμονούσα" του Βρυζάκη, σαν μια γυναίκα εν μέσω μυστακιοφόρων, δεν φταίει ο Βρυζάκης, αλλά ο απαίδευτος παρατηρητής.
    Μην ξεχνάμε ότι μόλις πριν λίγες δεκαετίες το ακαθόριστο και νεφελώδες ήταν ταμπού στην τέχνη, και όποιος δεν μπορούσε να ερμηνεύσει καθόλου ένα έργο (ζωγραφικό ή λογοτεχνικό) ήταν bus class! αντιθέτως όποιος έβλεπε κάτι, ασχέτως τι ήταν αυτό, ήταν διανοούμενος Δηλ. έπρεπε υποχρεωτικά να διαμορφώσεις γνώμη για μια μουτζούρα σε χαρτί ή σε καμβά. Αυτό το θεωρώ αρκούντως σατανικό, με σκοπό αυτό που ανέφερα στην πρώτη παρατήρηση και επιπροσθέτως την λογική της νέας εποχής: Ό,τι κάνεις κι ότι πεις , καλώς καμωμένο (Ομοφυλόφιλος είσαι, καλώς. Έκτρωση θες, καλώς κ.ο.κ). Δηλ. η "αμαρτία" των αρχαίων ("αστοχία" σήμαινε) και εν μέρει η αμαρτία των Χριστιανών, γίνεται αποδεκτό ότι για κάποιους μπορεί να είναι επιτυχία, αν έτσι το διαβάσουν κάτω από την Α ή Β ψυχολογική ή εμπειρική κατάσταση...
    Στέλιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Θα ήθελα να σχολιάσω ότι όσον αφορά τον κινηματογράφο μπαίνουν και άλλοι παράγοντες που δίνουν την ωραία εντύπωση στο έργο ανάλογα με τι αρέσει στο καθένα και με τι έχει εξοικειωθεί. Εννοώ φωτογραφία (δηλαδή πλάνα, κινήσεις κάμερας, φωτισμός,) ήχο, εφέ και το μοντάζ.
    Αυτοί οι παράγοντες κάνουν ένα έργο δημοφιλές δίχως όμως να έχει να περάσει κάποιο μήνυμα σε αντίθεση πχ με τις αρχαίες τραγωδίες.
    Η παρακολούθηση πχ μιας περιπέτειας που έχει γυριστεί με όλες τις σύγχρονες μεθόδους προκαλεί εντυπωσιασμό στον θεατή (μπορεί να προκαλεί και την έκκριση χημικών ουσιών στον οργανισμό που σχετίζονται με την ευφορία ή την αγωνία κλπ) δίχως να του μεταδίδει απαραίτητα ένα ηθικό δίδαγμα. Συχνά επιχειρείται αντιστροφή της ηθικής.

    Το πέρασμα στους Ευαγγελιστές δεν το περίμενα.

    Όντως είναι σκόπιμη αυτή η διαστροφή, ένας δόκτωρ, δεν θυμάμαι το όνομά του τώρα, είναι ο εμπνευστής της μεθόδου αυτής, δηλαδή της υποκειμενικής αξιολόγησης της αλήθειας: "η δική μου αλήθεια είναι αυτή, η δική σου κάποια άλλη" και πάει λέγοντας, και φθάνουμε στο ότι ο δρόμος για τον Θεό του Ισλάμ είναι αυτός, του Βουδισμού είναι αυτός κλπ.
    .................................
    ......................................

    Σύμφωνα με την «Διευκρίνιση Αξιών», ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τον εαυτό του ως σημείο αναφοράς και όχι την Αγία Γραφή και γι' αυτό το λόγο μπορεί ΠΟΛΥ εύκολα να παρασυρθεί σε πλάνη.

    Οι μαθητές που διδάσκονται τη Διευκρίνιση Αξιών, μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τα δικά τους αισθήματα ως ηθικούς καθοδηγητές, για το καλό και το κακό, την αλήθεια και το ψέμα.

    Η χρησιμοποίηση των προσωπικών αντιλήψεων του ανθρώπου σαν μέτρο για την ηθική συμπεριφορά και άποψη για τον κόσμο, συνεπάγεται τη δυνατότητα της αυτό- αιτιολόγησης συμπεριφορών και ενεργειών που ΔΕΝ βασίζονται στη διδασκαλία της Βίβλου.

    A.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. ;-)
    Ακύλα, Στέλιο, Α. Ε.
    πραγματικά με εκπλήξατε με τις προεκτάσεις που δώσατε, στο θέμα.
    Σας ευχαριστώ για την ώρα και καληνυχτίζω με αγάπη

    ΑπάντησηΔιαγραφή